دندان قروچه در خواب چیست؟ | علائم، عوارض و درمان قطعی
دندان قروچه یا براکسیسم (Bruxism)، یک عادت ناهنجار است که در آن فرد به صورت ناخودآگاه دندان‌های خود را به هم فشار می‌دهد یا می‌ساید. این مشکل می‌تواند در طول روز یا هنگام خواب رخ دهد و در صورت ادامه‌دار بودن، منجر به آسیب‌های جدی به دندان‌ها، فک و حتی مفاصل فکی شود.
در این مقاله به‌طور کامل بررسی می‌کنیم که دندان قروچه چیست، چه علائمی دارد، چگونه تشخیص داده می‌شود و راهکارهای درمانی آن چیست. اگر شما یا اطرافیانتان با این مشکل مواجه هستید، مطالعه این راهنما به شما کمک زیادی خواهد کرد.
دندان قروچه چیست؟
دندان قروچه یک اختلال حرکتی غیرارادی است که در آن فرد به طور مداوم یا متناوب دندان‌های خود را به هم می‌فشارد یا می‌ساید. این عادت ممکن است در بیداری (Awake Bruxism) یا در هنگام خواب (Sleep Bruxism) اتفاق بیفتد. نوع دوم معمولاً کمتر قابل کنترل است و ممکن است تا مدت‌ها بدون تشخیص باقی بماند.
علت دندان قروچه در خواب
دلایل متعددی برای بروز دندان قروچه در خواب وجود دارد که شامل موارد زیر است:
- استرس و اضطراب: شایع‌ترین عامل بروز دندان قروچه.
- اختلالات خواب: مانند آپنه خواب یا بی‌خوابی.
- مشکلات دندانی: ناهماهنگی فک‌ها یا قرارگیری نامناسب دندان‌ها.
- ژنتیک: در برخی افراد زمینه ارثی دارد.
- عوامل دارویی یا روان‌پزشکی: مانند مصرف برخی داروهای ضدافسردگی.
علائم دندان قروچه
تشخیص دندان قروچه گاهی دشوار است، زیرا بیشتر افراد از وجود این عادت آگاه نیستند، به‌خصوص اگر در خواب اتفاق بیفتد. با این حال، علائم زیر می‌تواند نشانه‌ای از وجود این مشکل باشد:
- ساییدگی یا شکستگی دندان‌ها
- لب‌پریدگی دندان‌های جلو
- درد فک یا حساسیت در عضلات صورت
- سردرد به‌ویژه هنگام بیدار شدن
- صدای سایش دندان‌ها (که توسط دیگران شنیده می‌شود)
- حساسیت دندانی به گرما یا سرما
- مشکلات در مفصل گیجگاهی-فکی (TMJ)
روش‌های تشخیص دندان قروچه
تشخیص دندان قروچه معمولاً توسط دندان‌پزشک یا متخصص بیماری دهان، فک و صورت انجام می‌شود. در ادامه، مهم‌ترین روش‌های تشخیصی این عارضه را بررسی می‌کنیم:
معاینه فیزیکی دندان‌ها و فک
در این مرحله، دندان‌پزشک با بررسی دقیق دندان‌ها، لثه‌ها و مفاصل فکی به دنبال علائم سایش، شکستگی یا فرسودگی دندان‌ها می‌گردد. همچنین عضلات فک برای یافتن نقاط حساس یا دردناک بررسی می‌شوند.
بررسی سابقه پزشکی و علائم بالینی
پرسش‌هایی درباره سابقه درد فک، سردردهای مکرر، سطح استرس، اختلالات خواب و شرایط روحی بیمار انجام می‌شود. این اطلاعات به دندان‌پزشک کمک می‌کند تا به منشأ احتمالی دندان قروچه پی ببرد.
استفاده از نایت‌گارد آزمایشی (محافظ شبانه)
دندان‌پزشک ممکن است استفاده از محافظ شبانه را برای چند شب توصیه کند. بررسی علائم سایش روی سطح محافظ می‌تواند تشخیص دندان قروچه را تأیید کند.
انجام تست خواب در موارد مشکوک
در مواردی که احتمال داده می‌شود دندان قروچه با اختلالات خواب مانند آپنه ارتباط داشته باشد، بیمار به متخصص خواب ارجاع داده می‌شود تا تست پلی‌سومنوگرافی (Polysomnography) برای بررسی دقیق فعالیت‌های شبانه انجام شود.
دندان قروچه چه عوارضی دارد؟
در صورت عدم درمان، دندان قروچه می‌تواند منجر به مشکلات زیر شود:
- ساییدگی دندان‌ها و نیاز به ترمیم
- شکستگی دندان‌ها یا روکش‌ها
- لب‌پریدگی دندان‌های جلو و نیاز به کامپوزیت
- تحلیل لثه
- درد مزمن فک یا صورت
- مشکلات مفصل فکی (TMJ)
- کاهش کیفیت خواب
راهکارهای درمان دندان قروچه
درمان دندان قروچه وابسته به علت زمینه‌ای آن است. گزینه‌های درمانی شامل:
۱. استفاده از نایت‌گارد (محافظ دندان در خواب)
نایت‌گارد وسیله‌ای شفاف و سفارشی است که هنگام خواب روی دندان‌ها قرار می‌گیرد تا از تماس مستقیم و سایش دندان‌ها جلوگیری کند. این ابزار به کاهش فشار وارده بر دندان‌ها و مفاصل فکی کمک می‌کند.
۲. درمان‌های دارویی
در برخی موارد، پزشک ممکن است برای کاهش علائم، مصرف داروهایی را تجویز کند. این داروها بسته به شدت علائم و علت زمینه‌ای، در دسته‌های زیر قرار می‌گیرند:
- شل‌کننده‌های عضلانی مانند کلونازپام یا باکلوفن: این داروها معمولاً شب‌ها قبل از خواب مصرف می‌شوند و به کاهش اسپاسم و فشار عضلات فک کمک می‌کنند.
- داروهای ضد اضطراب یا ضد افسردگی (مثل فلوکستین یا آلپرازولام): در مواقعی که دندان قروچه ناشی از اضطراب یا اختلالات خلقی باشد، مصرف این داروها زیر نظر روان‌پزشک می‌تواند موثر باشد.
- داروهای آرام‌بخش با دوز کم مانند ملاتونین یا داروهای حاوی دیفن‌هیدرامین: برای کمک به بهبود کیفیت خواب و کاهش فعالیت عضلات در طول شب.
توجه: تجویز هر نوع دارو باید صرفاً توسط پزشک متخصص انجام شود و از خوددرمانی اکیداً خودداری شود.
۳. کاهش استرس و اضطراب
از آنجا که استرس مهم‌ترین عامل دندان قروچه است، راهکارهایی برای مدیریت آن شامل:
- تمرینات تنفس عمیق و ریلکسیشن
- یوگا و مدیتیشن
- مراجعه به روان‌شناس یا مشاور
- تغییر سبک زندگی و خواب کافی
۴. اصلاح ناهنجاری‌های فک یا دندان
در صورتی که دندان قروچه ناشی از نامرتبی دندان‌ها یا اختلال در قرارگیری فک‌ها باشد، ممکن است نیاز به درمان ارتودنسی، ترمیم دندان‌ها یا حتی جراحی فک باشد.
۵. فیزیوتراپی فک و صورت
تمرینات تخصصی برای عضلات فک، ماساژ درمانی، استفاده از کمپرس گرم یا تحریک الکتریکی از جمله روش‌هایی است که می‌تواند در کاهش درد و سفتی عضلات مؤثر باشد.
۶. تغییر رفتارهای روزمره
- پرهیز از مصرف کافئین و الکل پیش از خواب
- اجتناب از جویدن آدامس یا اشیای سفت (مثل مداد)
- آموزش آگاه‌سازی فرد نسبت به عادت فشردن فک در طول روز
سوالات متداول درباره دندان قروچه
1. آیا دندان قروچه در کودکان شایع است؟
بله، بسیاری از کودکان در سنین رشد به‌صورت موقت دچار دندان قروچه می‌شوند. معمولاً این مشکل با رشد فک و دندان‌ها خودبه‌خود برطرف می‌شود.
2. آیا دندان قروچه درمان قطعی دارد؟
درمان بستگی به علت زمینه‌ای دارد. در بسیاری از موارد، با کنترل استرس و استفاده از محافظ‌های شبانه، علائم به خوبی کنترل می‌شود.
3. چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر علائمی مثل درد فک، سایش دندان، سردرد یا بیدار شدن با احساس خستگی دارید، بهتر است در اولین فرصت به دندان‌پزشک مراجعه کنید.
سخن پایانی: اهمیت تشخیص زودهنگام دندان قروچه
اگرچه دندان قروچه در نگاه اول یک عادت ساده به نظر می‌رسد، اما در درازمدت می‌تواند تأثیرات جدی بر سلامت دهان و روان فرد بگذارد. تشخیص به‌موقع و مراجعه به دندان‌پزشک یا متخصص خواب، نقش مهمی در پیشگیری از عوارض آن دارد.